جیران

آن قدیمها ده خواهر و برادر بودیم و دورو بر مادرمان می پلکیدیم . آبجی فرزند بزرگتر خانواده بود . او عروس عمویم بود . آبجی من سه تا دختر بچه قد و نیم قد داشت روزی از روزها بیمار شد و روز به روز حالش بدتر شد و به رختخواب افتاد . پسر عمو را سراغ دکتر ندیم فرستادند .او تنها پزشک ماکو بود و ضمن اینکه مردی بداخلاق و رک گو بود ، محبوب خاص و عام بود . دکتر ندیم آمد و آبجی را معاینه کرد وفریاد کشید و گفت : چرا حالا سراغ من آمدید ؟ مگر به شماها هزار بار نگفتم وقتی بیمار می شوید اول وقت بیائید ؟ گفتند که فکر می کردیم سرما خوردگی معمولی است . دکتر ندیم ، کیفش را باز کرد . از آن کیف قهوه ای رنگش همیشه می ترسیدم چون داخلش آمپول بود . چراغ کوچک و قوطی آمپول را از داخلش درآورد ، سپس آب و کبریت خواست . در قوطی استوانه ای شکلش را باز کرد . تکه های جدا شده آمپول داخل قوطی بود . رویش آب ریخت و قوطی فلزی را با پنس گرفته روی آتش گذاشت . پس از چند دقیقه آب جوشید و او با احتیاط تمام تکه ها را به هم وصل کرده و به آبجی آمپول تزریق کرد و پس از پایان کارش در حالی که بساطش را جمع می کرد گفت : این آمپول موقتی بود . از دست من کاری ساخته نیست . بیمار را هر چه سریعتر به تبریز یا ارومیه برسانید . در مقابل التماس پدر و عمویم که خودت کاری کن و نجاتش بده ، مرد فریاد برآورد که اینجا امکان معالجه او نیست . آنچه که گفتم انجام دهید او دارد می میرد . شب هنگام بود و دوبرادر سراسیمه سراغ راننده مینی بوس که ( قاپدی قاشدی ) می گفتیم رفتند . راننده در شهر نبود و تا آمدن او صبح شد و تا بخواهند آماده برای این سفر شوند ظهر فرارسیده بود و وقتی برای آبجی نمانده بود و درحالی که در آغوش پدرم از خانه بیرون می بردند جان داد .
آن زمانها جوانها زیاد نمی مردند و مرگشان نه تنها برای فامیلشان که در نظر همه فاجعه بود . ماکو و دهات نزدیکش همراه با خانواده داغدیده ما خون گریستند . نوحه و بایاتیهای مادرم جگر سنگ را نیز به آتش می کشید .
صغیر خيردا بالالارین قویوب  / بچه های کوچکت را گذاشته
عزیز بالام نییه گئتدین ؟ / فرزند عزیزم چرا رفتی ؟
نه تئز سئوگیلیندن دویدون / چه زود از یارت خسته شدی
گلین بالام نییه گئتدین ؟ / فرزند نوعروسم چرا رفتی ؟
*
حئییف دئییل او گؤزلرین / حیف آن چشمهایت نیست
اوستونه توپراق تؤکوله ؟ / که رویش خاک ریخته شود ؟
او گول جمالین یئرینه / به جای آن جمال زیبایت
باشیما توپراق تؤکوله / کاش بر سر من خاک ریخته شود
*
بالا سنین نه واخدیندیر / فرزندم چه وقتی از سن توبود
منی آتیب هارا گئتدین ؟ رهایم کردی و کجا رفتی ؟
آخیر سنه نئیله میشدیم ؟ / آخر چه بدی به تو کرده بودم ؟
مندن کوسوب هارا گئتدین ؟ / قهر کردی ، کجا رفتی ؟
*
دسمالین آغ ساخلارام / دستمالت را سفید نگاه می دارم
یووارام آغ ساخلارام / می شویم و سفید نگاه می دارم
بیرداها بیزه گلسن / اگر یک بار دیگر به خانه مان بیائی
سنی قوناخ ساخلارام / ترا میهمانم می کنم
*
آبجی رفت و بچه های قد و نیم قدش ماندند . خانه مان نزدیک بود و آنها هر روز پیش ما بودند و عصرها برای خواب به خانه خودشان می رفتند . هر شب پس از رفتن آنها مادرم خون می گریست . در این میان من با بچه ها انس گرفتم مرا از همه بشتر دوست داشتند . با آنها بازی می کردم و سرگرمشان می کردم . به همدیگر عادت کرده بودیم . اگر این دور و زمانها بود می گفتند که سن و سالم به آنها نزدیک و همبازی آنها هستم . اما عمو و ریش سفیدان فکری دیگر داشتند . آنها مرا به جانشینی آبجی جوانمرگم انتخاب کرده بودند . پدرم سخت مخالف این موضوع بود و فکر می کرد در مرگ دخترش عمو مقصر است . او می بایست قبل از وخیم شدن حال عروسش دکتر ندیم را خبر می کرد و عمو قسم می خورد که تقصیری ندارد . سرانجام بزرگان بر پدر پیروز شدند و من عروس دوم عمو شدم . از این عروس بودن به اندازه پیراهن گلدار پولک و زر دوزی شده و سرخاب و سفیداب اطلاع داشتم و پسر عموئی که همیشه مهربان بود و فاصله سنی اش با من زیاد بود . وقتی گفتند که عروس عمو می شوی خوشحال شدم . در خانه عمو زندگی خواهم کرد و همیشه پیش بچه ها خواهم ماند و دیگر مادرم گریه نخواهد کرد .
پس از گذشتن چند روزی عمه ها و خاله ها و دختر عموهایم به خانه مان آمدند و گفتند جیران جان حالا وقتش رسیده که به خانه خودت بروی . مادرم داشت گریه می کرد و آنها دلداریش می دادند بعد از چند دقیقه ای سر و کله شاباجی بند انداز پیدا شد . او هر ماه یکبار به خانه ما می آمد و مادرم همسایه ها را خبر می کرد همه دور هم جمع می شدند و شاباجی ابروهایشان را برمی داشت . مادرم توی نعلبکی یک کمی رنگ که به آن ( قاش ) می گفتند می ریخت و با آب قاطی می کرد هر زنی پس از بند انداختن از آن قاش بر ابروهایش می مالید وقتی همه تمام می شدند و رنگ خوب می گرفت ابروهایشان را می شستند و رنگ خوش قاش نمایان می شد . شاباجی را به خاطر آوردن شادی و محبت و صمیمیت بین زنان خیلی دوست داشتم . آن روز هم با دیدنش خوشحال شدم و فکر کردم که مادرم هم خوشحال می شود وازشدت غم و رنجش می کاهد ، اما مادرم با دیدنش دوباره شیون کرد . گوئی که آبجی تازه مرده است و بدنبالش زنان به نوحه خوانی پرداختند و بایاتیهای جگر سوز مادرم دوباره شروع شد .
*
بالامی آلدین فلک / فرزندم را از من گرفتی فلک
باغریمی یاخدین فلک / جگرم را سوزاندی فلک
بیرده نه ایستییرسن ؟/  دیگر چه می خواهی
دای ندی دردین فلک ؟ / دیگر دردت چیست فلک ؟
*

آغلا گؤزلریم آغلا / گریه کن چشمم گریه کن
یاش آغلاما قان آغلا/  اشک نریز خون گریه کن
همی اؤله ن بالاما / هم به فرزند مرده ام
همی قالانا آغلا / هم به فرزند مانده ام گریه کن
*
عزیزییه م گولمه نه م / عزیزم نمی خندم
قان آغلارام گولمه نه م / گریه می کنم نمی خندم
بوردا تویدو ، یا یاسدی/  اینجا عروسی است یا عزا
فرقی یوخدور گولمه نه م / برایم فرقی نمی کند نمی خندم
*
باز این بار شاباجی فریاد برآرودو گفت : اینجا چه خبر است آمده ام عروس بزک کنم . کمی آرام باشید . بگذارید این بچه با یمن خوش برود سر زندگیش . اؤله نده ن کی اؤلونمز (با مرده که نمی شود مرد .) مادرم گفت : کدام یمن ؟ من اؤلموشم قویلویانیم یوخدور ( من مرده ام کسی نیست دفنم کند. )
شاباجی همانطور که روی تشک میهمان نشسته و بر متکا تکیه داده بود رو به من کرد و گفت : جیران بالا پاشو برایم متکا بیاور . برایش متکا آوردم و جلوی پایش گذاشت و از من خواست دراز بکشم و سرم را روی متکا بگذارم و آنگاه از داخل کیف پارچه ای اش چاقوی کوچ کارش را که دور دسته اش پارچه نازکی کشیده بود در آورد و یک سر نخ بند اندازیش را به گردنش و سر دیگر را به انگشتانش پیچید و به جان صورتم افتاد و شروع به کندن موهای صورتم کرد . چه دردی داشت . اما ماها خجالت می کشیدیم پیش بزرگترها اظهار درد کنیم . از شدت درد اشک از چشمانم سرازیر می شد و او اعتراض می کرد که خودت را چند لحظه نگهدار . فکر می کنی خانه شوهر رفتن به این آسانیست . گفتم : خیلی درد دارد . خندید و گفت : خانه شوهر دردهای بیشتر از این دارد . می خواست ادامه بدهد که مادرم سخنش را برید و گفت : روی بچه را باز نکن و او که به من نزدیک بود صدای آهسته و تاسف بارش را می شنیدم که می گفت : خودتان می دانید که بچه است و با دست خودتان به آتشش می کشید .
بعد از تمام شدن کار شاباجی ، لباسی ساده ولی تازه به من پوشاندند و همراه خاله ها و عمه ها و دختر عمو ها راهی خانه بختم کردند . بدرقه راه من گریه های جگر خراش مادرم و رنگ پریده پدرم که به دیوار تکیه داده بود که به زمین نخورد ، بود .
عمو و زن عمویم از من استقبال گرمی کردند عمویم از اینکه به جمعشان پیوسته ام خوشحال بود . اما چشمان هردوشان قرمز بود گوئی قبل از رسیدن ما شیون کرده بودند و حالا نوبت خوش آمد گوئی بود . بعد از شام عمو به اتاق خودش رفت و شاباجی مرا به اتاق حجله برد . راستش حرفهائی سربسته می گفت من خوب توجه نمی کردم و چیز زیادی نفهمیدم . فکرم پیش اتاق پسرعمو بود که از امشب باید اینجا می خوابیدم و تعجبم از اینکه من خودم می توانستم رختخوابها را بیاندازم . هنوز وقت خواب نشده این رختخواب وسط اتاق چرا پهن است . بی انصافها چیزی هم نگفتند . این شاباجی بی تربیت هم که چرت و پرت می گوید .
خلاصه شاباجی رفت و پسرعمو آمد این خیلی خوب بود اما من ترجیح می دادم پیش بچه ها بخوابم . پیش پسر عمو خجالت می کشیدم دراز بکشم . پس از گذشتن دقایقی دیدم که پسرعمو بی تربیتی می کند . لحظه ها که می گذشت بیشتر عصبانی می شدم .بی ادبی هم حدی دارد ، یعنی چه ؟ یک دفعه سراسیمه از جایم بلند شده و از اتاق بیرون پریدم وبا جیغ و داد عمویم را صدا کردم . بیچاره سراسیمه از اتاق بیرون آمد و پرسید : جیران جان چی شده . در حالی که رنگم پریده بود گفتم : پسرعمو بی تربیت شده ، کارهای بد بد می کند . هم صدای خنده زنان را شنیدم و هم لبخند عمو را که با صدای بلند به پسر عمو می گفت : پسر دخترعمویت را اذیت نکن . بیچاره پسرعمو چقدر خجالت کشید و چند روزی به چشم عمو دیده نشد . اما من دست بردار نبودم و در حالی که دست عمو را به سختی گرفته بودم گفتم : پیش شما می خوابم . تا عمو بخواهد جوابم را بدهد ، زن عمو دستم را گرفت و گفت باشه بیا جاتو کنار خودم می اندازم . اگر پسرعموت هم بخواد اذیتت بکنه گوششو می کشم . او در حالی که رختخوابم را آماده می کرد به عمویم غر میزد که من گقتم این بچه است چه وقت شوهر کردنش است . حداقل بگذارید دست راست و چپش را بفهمد بعد . حرفم را گوش نکردی این بچه هم قد نوه های ماست . آخه خدا رو خوش میاد .
با گذشت زمان و با راهنمائیهای خاله ها فهمیدم که این پسرعمو ، شوهر آبجی من که خیلی همدیگر را دوست می داشتند ، همسر من است و من جای خواهرم را گرفته ام . تازه فهمیده بودم که به خانه عمو آمدن و عروس عمو شدن و زن پسرعمو شدن و بدتر از همه جای خواهرجوانمرگ را گرفتن کار آسانی نیست . شوهرم را به عنوان پسرعمو و شوهرخواهرم دوست داشتم و برقراری روابط زناشوئی برایم بسیار مشکل بود .
برای بچه های خواهرم دوست و خاله و مادر مهربانی شدم و خودم چهار بچه به دنیا آوردم که بزرگترش دخترم بتول و بقیه پسر بودند . حالا هفت بچه داشتم که همه زندگیم را فدای آنها کرده بودم . با اینکه آنها بچه های آبجی جوانمرگ من و جگرگوشه هایم بودند اما باز از طعنه ها و زخم زبانها در امان نبودم سه دختر خواهرم را با ناز بزرگ کردم ، سه پسر خودم عزیز و دردانه پسرعمو و عمویم بودند و در این میان از بتول غفلت کردم . او را فراموش کرده بودم . حتی اسمش را نیز به زبان نمی آوردم که خواهرزاده هایم فکر نکنند او را بیشتر از آنها دوست دارم . بتولم را در گوشه ای از زندگیم جاگذاشته بودم و به قول خودش رهایش کرده بودم . هیچ کدام نمی دانستیم در دل او چه غوغائیست .
در حالی که داخل کیف مدرسه شش بچه خوردنی می گذاشتم بتولم بی صدا و بدون هیچ گونه اعتراضی نان و پنیر خود را برمیداشت و توی کیفش می گذاشت بعضی وقتها از او می پرسیدم صبحانه ات را گذاشتی ؟ و او زمزمه می کرد : به تو چه ؟ و من متاسفانه برای تنبیه هم که شده این حاضرجوابیش را نمی شنیدم . روزی در مورد روز مادر می خواست انشا بنویسد . خواهر بزرگش نگاهی به دفترش انداخت و با خنده گفت : بتول تو که چیزی ننوشته ای نکنه بلد نیستی انشای به این آسانی را بنویسی ؟ گفت : بلدم ، خیلی حرفها برای نوشتن دارم .دارم می نویسم و روزی تمامش خواهم کرد . روزی که برای عروسی برادرکوچکم آماده می شدیم از من کفش سفید خواست . گفتم : دختر جان پول که چاپ نمی کنیم . حرفم را ناتمام گذاشت و گقت : اگر پول چاپ نمی کنی چرا زائیدی ؟ و من حتی دلداریش ندادم . جمله ای برای به دست آوردن دلش نگفتم . فکر می کردم او موقعیت مرا درک می کند . باور نمی کردم فرزند خودم آنکه خودم زائیدمش روزی از من چنین دلگیر و بیزار باشد . سه دختر خواهرم را سر وسامان دادم و به خانه بخت فرستادم تازه وقت پیدا کرده بودم به دختر خودم برسم که روزی به خانه آمد و گفت که با مردی آشنا و دوست شده است و می خواهد با او ازدواج کند . با تحقیقی که کردیم فهمیدیم که این جوان مناسب ما نیست . با هم به اندازه زمین تا آسمان فاصله داریم . گفتم : چنین اجازه ای به تو نمی دهم . جواب داد : اگر میخواهی امر کنی ، برو سراغ بچه آبجی هات . گفتم تو هم جگر گوشه منی ، رنج تو را نمی خواهم . جواب داد : سنین آندینا اینانیم ، یا تویوغون له له یینه ( قسم ترا باور کنم یا دم خروسو ) این حرفها را بچه آبجی هات باور می کنند . گفتم : نمی توانم درد کشیدن تو را ببینم . گفت : مگر تا به حال جسم درد کشیده ام را دیدی تا روح درد کشیده ام را هم ببینی ؟
او تصمیم اشتباه خودش را گرفته بود . تهدید و نصیحت و سرزنش تاثیری نداشت . می گفت : همه ما را کنار هم دیده اند و می دانند نامزدیم . به خیلی ها هم گفته ام ازدواج کرده ایم . اگر با او ازدواج نکنم مردم چه می گویند . تازه هرچقدر هم بد باشد از تو مهربانتر است . گفتم : نه او نمیتواند مهربانتر از من باشد . تو جگر گوشه منی . تو را با تمام وجودم دوست دارم . گوئی سالها برای شنیدن این جمله از دهان من انتظار کشیده بود . با تعجب نگاهم کرد و در حالی که اشک در چشمانش جمع شده بود با صدائی لرزان گفت : راست می گوئی ؟ این جمله را برای اولین بار از دهان دوست پسرم شنیدم . این جمله از زبان او بیشتر به دلم نشست تا تو . دیر گفتی مادر ، خیلی دیر .
برخلاف خواسته ما با او ازدواج کرد . خود را داخل گردبادی سهمگین انداخت . اجازه ترحم و دلسوزی هم به کسی نداد و گفت : من بیدی نیستم که با هر گردبادی بلرزم . او در مقابل تمامی مشکلات ایستادگی کرد و گلیم خود را از آب بیرون کشید .
او همیشه مرا مسبب همه رنجها و مشکلات خودش می دانست . و دل خوشی از من نداشت .فکر می کرم به خاطر سهل انگاری که در حقش کردم مرا نخواهد بخشید ، فکر می کردم هنوز مرا مسبب بدبختی و رنخ خودش می داند . امسال روزتولد من زنگ زد . این اولین تولدم بود که صدایش را می شنیدم و انتظار داشتم حرفی بزند گله ای بکند . خودم پیش قدم شدم و گفتم : دخترم هر چه می خواهی بگو ، فحشم بده ، ناسزا بگو در مقابل سهل انگاریم هرچی دلت می خواهد بگو . بگو باز هم بگو که مرا نخواهی بخشید . حق هم داری .
و او چه آرام و پر مهر گفت : زنگ زدم تا بر دستانت بوسه زنم . زنگ زدم تا بر دل رنج کشیده ات بوسه زنم . زنگ زدم تا بازوانم را دور گردنت حلقه کنم و بر گونه هایت که رد اشکهای جگرسوزت هنوزباقیست بوسه زنم .